Die zelfredzaamheid is noodzakelijk nu de overheid terugtreedt. Huizenbezitters die hun eigen energie opwekken, ouders met een eigen kinderopvang, buurtondernemingen en voedselbanken: dat soort burgerinitiatieven moet daarom volgens de raad ruim baan krijgen.
Loslaten
Het vereist dat de overheid haar burgers loslaat, deels afscheid neemt van de verzorgingsstaat en zeggenschap inlevert, zegt de onafhankelijke adviesraad. Een belangrijke uitdaging wordt "niks doen". Want blijft de overheid zich verantwoordelijk voelen voor allerlei publieke voorzieningen, dan geeft dat spanningen met als gevolg "meer overheid en minder samenleving".
De RMO maakte een uitgebreide analyse over de (toekomstige) relatie tussen overheid en burgers. Het is een aanvulling op recente adviezen van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) en de Raad Openbaar Bestuur (ROB), die beide hameren op meer vertrouwen in burgers en lagere overheden.
Hoogleraar bestuurskunde Paul Frissen, een van de auteurs van het RMO-advies "Terugtreden is vooruitzien", meent dat overheid en burgers elkaar dreigen te verstikken. "Het is niet houdbaar. Onze samenleving dreigt te stranden en de kosten lopen uit de hand", waarschuwt hij. "Wil je werkelijk dat burgers zelf verantwoordelijkheid nemen en zelfredzaam zijn, dan moet je inbinden", houdt hij de overheid een spiegel voor.
De RMO gebruikt daarvoor een vergelijking met Odysseus (overheid) die zich moet laten vastbinden aan de mast om de Sirenen (bemoeizucht en inperken van de ruimte van burgers) te weerstaan. De verleiding links laten liggen, zal niet meevallen. Want er zijn 'oerkrachten' de verzorgingsstaat binnengeslopen, zoals rechtsgelijkheid en rechtszekerheid. 'Een gelijkheidsfuik', noemt de raad dat. Die staat andere, goedkopere en zelfs betere oplossingen in de weg.
Lastenverlichting
Maar geef vrije ruimte, dan zullen allerlei, deels privaat gefinancierde voorzieningen ontstaan, zoals welzijnscoöperaties en particuliere zorginstellingen die direct aansluiten bij de wensen en waarden van burgers. Een groot voordeel ook voor een overheid die krap bij kas zit. Wel "dient er een passende lastenverlichting door de overheid tegenover te staan", meent de raad. En die overheid moet zorgen voor een sterke rechtsstaat, die monopolies tegengaat en de pluriformiteit, vrijheid van vereniging en het recht op uittreding beschermt.
De grote test voor de nieuwe relatie tussen burger en overheid is in aantocht, nu het Rijk de verantwoordelijkheid voor de zorg en het aan werk helpen van mensen overdraagt aan gemeenten, inclusief forse bezuinigingen.
