Ze staan bekend als genuanceerd, welafgewogen en voorzichtig. Maar geef je Nederlandse rechters de gelegenheid om anoniem hun zegje te doen, dan gaat het deksel van de put. Ze zijn ontevreden over hun werkdruk, de bemoeienis van politici, slechte wetgeving en de veeleisende burger. Dat blijkt uit hun antwoorden op enquêtevragen over de Haagse politiek, de bezuinigingen en de kwaliteit van de rechtstaat.
De ondervraagde magistraten noemen wetsvoorstellen van de bewindslieden op Veiligheid en Justitie 'broddelwerk', gebaseerd op 'gesundes Volksemfinden', gestuurd door 'populisme', met het gevaar dat het land verwordt tot ‘een bananenrepubliek’. We ontvingen honderden van dergelijke reacties, in even zovele varianten (klik hier voor een bloemlezing van de uitspraken).
In oktober stuurde Vrij Nederland in samenwerking met de Nederlandse Vereniging voor de Rechtspraak (NVvR) vragenlijsten naar de 2584 NVvR-leden. Ruim een kwart reageerde: 689 magistraten (80 procent rechters, 20 procent OM’ers). Bekijk hier een PDF met de resultaten. Het meest in het oog springende resultaat is het aantal respondenten dat de afgelopen jaren heeft overwogen om te stoppen: een kwart van de rechters – voor het leven benoemd - en bijna de helft van de OM-medewerkers. ‘Het is een hele leuke baan in een hele slechte organisatie,’ schrijft een van de geënquêteerden.
De belangrijkste reden voor de overweging om te stoppen is de werkdruk. Bijna driekwart van de rechters (74,4 procent) vindt die hoog en ruim twintig procent zelfs ‘te hoog’. Bij het OM is dat 94,7 procent om 48,5 procent. Ruim de helft van de magistraten vermoedt dat het de komende jaren nog tien tot dertig procent drukker zal worden. Redenen die worden genoemd voor stijgende werkdruk zijn de ingewikkeldheid van zaken (71 procent) het personeelsbeleid binnen de organisatie (35,5 procent), de gebrekkige digitalisering (27,4 procent) en de manier waarop in de buitenwereld (de media) het werk van de magistraten wordt uitvergroot (29 procent).
Een ander pregnant punt van onvrede betreft de bemoeienis vanuit Den Haag. Veel plannen en luchtballonnetjes van regering en volksvertegenwoordiging worden door de rechters verguisd. 65 procent keurt de voortvarendheid van het duo Teeven en Opstelten af. Voor sommigen gaat de Haagse bemoeienis zo ver, dat ze twijfelen aan werking van de trias politicia (ruim 20 procent). ‘De rechtspraak lijkt meer en meer een domein te worden waarop iedereen maar vrijelijk zijn kritiek kan spuien. Dat ondermijnt op den duur het noodzakelijk vertrouwen in’, noteert een van de rechters. Een ander meldt: ‘ Met name Optelten en Teeven stralen consequent uit het beter te weten dan de rechterlijke macht, dat is zeer schadelijk (en ook feitelijk onjuist, maar dat terzijde).’
Neem bijvoorbeeld Teevens wetsvoorstel om het spreekrecht van het slachtoffer uit te breiden, zodat deze zich ook kan uitlaten over de strafmaat. 76 procent van de magistraten vindt dat een onzalig idee (77,4 procent rechters, 70,5 procent OM’ers). Ook het coffeeshopbeleid van Opstelten krijgt een dikke onvoldoende. 63 procent vreest de opkomst van de straatdealer door een harder softdrugsbeleid, met als excuus dat zo de georganiseerde criminaliteit kan worden aangepakt. In die laatste categorie – de misdaadbestrijding - wil de minister nu ook de criminele burgerinfiltrant inzetten. Niet doen zegt 66,7 procent van de rechters. Hier is het OM evenwel een andere mening toegedaan: 59,8 procent meent dat een dergelijk opsporingsmiddel noodzakelijk is.
En dan zijn er de bezuinigingen. Die treffen vooralsnog vooral het Openbaar Ministerie. Ruim 84 procent van de magistraten verwacht dat de rechtspraak wordt bemoeilijkt door het snijden in de begroting van het OM. Rechters klagen over onvolledige dossiers (44,3 procent) en verdachten die te laat worden aangemeld (18,1 procent). ‘Pas wanneer bij al die zaken een echte officier van justitie is betrokken, ben ik gerustgesteld,’ schrijft een bezorgde rechter. ‘Nu worden veel zaken afgedaan door medewerkers, met als gevolg dat regelmatig fouten worden gemaakt, die onvergeeflijk zijn.’
Ook is er zorg over burgers die te gemakkelijk voor ieder wissewasje naar de rechter stappen. 78,8 procent van de rechters treft zaken in de rechtszaal aan die daar huns inziens niet thuishoren. Tegelijkertijd meent ruim driekwart van de ondervraagden (75,2 procent) dat de griffierechten voor hoger beroep onterecht zijn verhoogd, waardoor ‘de gang naar een hogere rechter onbetaalbaar wordt voor de sociaal zwakkere’.
Naast hun mening over hun werk in relatie tot maatschappelijke ontwikkelingen vroegen we de magistraten ook naar hun eigen achtergronden. Wie zijn onze rechters en officieren van justitie? Van de respondenten is de man/vrouw-verhouding gelijkwaardig. Driekwart van hen is ouder dan veertig jaar, tachtig procent heeft kinderen. Ruim de helft van de vrouwen werkt in deeltijd, tegen nog geen kwart van de mannen. 67 procent heeft nevenfuncties, waarvan een derde in het maatschappelijk werk en een derde in het onderwijs. Slechts een kleine 7 procent heeft een bijbaan in het bedrijfsleven.
Het stemgedrag van de magistraten is voorspelbaar. Ruim een kwart (28,6 procent) koos voor D66 en PvdA (26,3 procent). Daarna komt de VVD (15,4 procent). Het CDA en GroenLinks moet het doen met minder dan 7 procent (respectievelijk 6,9 en 6,6 procent). En hoewel ze vanuit hun functie slechts een beperkte rol kunnen voeren in het publieke debat, meent 56 procent van de magistraten dat ze hun stem moeten laten horen. Dat betekent vaker aanschuiven bij programma’s als Nieuwsuur en Pauw & Witteman (74,7 procent).
Daarentegen past driekwart er voor om zelf als ‘medium’ op te treden via social media als Twitter, Facebook, Instagram of LinkedIn. Als ze het wel doen, dan vaak afgeschermd (Facebook) of anoniem (Twitter). Liever besteden ze hun tijd aan hobby’s als theater- en concertbezoek (55,4 procent), literatuur (68,9 procent), koken (29,9 procent) of aan – toch vooral solistische - sporten als fitness (25,1 procent), hardlopen (24,5 procent) en fietsen (21 procent). En een enkeling aan meer uitzonderlijke bezigheden als ‘borduren’, ‘Zwitserse polshorloges verzamelen’, ‘achter de flight simulator op de pc zitten’, ‘Japans leren’ en ‘werken aan modelspoorbanen’.
