Over de protesten van een aantal kleinere gerechten − Assen, Almelo, Alkmaar, Maastricht − tegen mogelijke sluiting houdt Maarten Feteris wijselijk zijn mond. “Daar gaat de Raad voor de rechtspraak over.” Dat de politiek eind 2015 alsnog extra geld toezegde, waardoor sluiting van de kleinere gerechten voorlopig van de baan lijkt, kan “op zich een goede zaak zijn”, zegt Feteris. Maar geld kan maar één keer worden uitgegeven.
“De meeste mensen worden misschien één tot twee keer in hun leven geconfronteerd met een rechter. Ik weet niet of het voor al die mensen onoverkomelijk is om één of twee uur langer te reizen. De Raad van State heeft maar één zittingsplaats, namelijk in Den Haag, en daar hoor ik niet veel mensen over klagen. Maar mocht er een breed gedragen behoefte zijn om de rechtspraak dicht bij de mensen te houden, dan ben ik blij dat er geld beschikbaar wordt gesteld om de locaties open te houden.”
Als het maar niet ten koste gaat van de kwaliteit van de rechtspraak. Toegankelijkheid van de locaties waar recht wordt gesproken, is goed, maar kwaliteit is beter. “Ik denk dat we in Nederland op een heel hoog niveau recht spreken en dat er zeer gemotiveerde rechters zijn die bereid zijn hard te werken”, aldus Feteris. “Over de inhoudelijke kwaliteit ben ik erg te spreken. Maar we moeten dat niveau wel onderhouden. Permanente educatie, intervisie, collegiale toetsing, de rust nemen om over het eigen functioneren na te denken is essentieel. De laatste jaren is daarvoor te weinig tijd geweest. De commissie-Cohen heeft dat vorig jaar duidelijk geconstateerd in haar visitatierapport. Er gaat veel geld en tijd naar de herziening van de gerechtelijke kaart en naar innovatie in het kader van KEI (kwaliteit en innovatie; red.), er wordt binnen de rechtspraak veel gehusseld. Dat mag wat mij betreft niet ten koste gaan van de aandacht die rechters besteden aan opleiding, aan reflectie.”
Toename procedures Europees Hof
Mensenrechten hebben een speciale betekenis voor Feteris. In 1993 promoveerde hij op de betekenis van het EVRM voor het belastingrecht. Inmiddels maakt hij zich druk om meer dan dat. “Bestuurders en politici vinden dat het recht en dan met name het EVRM soms hinderlijk is bij de doelen die ze nastreven”, formuleert Feteris zorgvuldig. “Er ligt zelfs een initiatiefwetsvoorstel waarin staat dat de rechter niet meer mag toetsen aan het EVRM. De wetgever zou dat namelijk beter zelf kunnen doen en bij het opstellen van wetten dus al genoeg rekening met de mensenrechten houden. Natuurlijk is het goed als de wetgever rekening houdt met de internationale regelgeving, maar dat kan hij alleen maar doen op hoofdlijnen. De wetgever kan onmogelijk rekening houden met elk individueel geval. Juist die gevallen moeten getoetst kunnen worden. Dat is bij uitstek een rechterlijke taak. Als de Nederlandse rechter dat niet meer mag, zal het aantal procedures bij het Europese Hof toenemen. De Europese rechter zal in die situatie bovendien veel voller toetsen dan nu. Wellicht worden er dan eerder en meer schendingen aangenomen dan nu het geval is.”
Ingewikkelde spagaat
Feteris acht het zijn taak oog te houden voor de verschillende belangen die in het recht een rol spelen, en uit te leggen waarom het recht werkt zoals het werkt. Tegelijk vraagt hij om vertrouwen. “Natuurlijk moeten rechterlijke uitspraken begrijpelijk zijn en op draagvlak moeten kunnen rekenen. Tegelijk heeft de rechtspraak vertrouwen nodig. Ik vind het belangrijk dat een rechter in zijn mondelinge uitspraak partijen ervan weet te overtuigen hoe hij tot zijn uitspraak komt. Maar moeilijk blijft het. Aan de ene kant staat een verdachte die recht heeft op een eerlijk proces, aan de andere kant zitten slachtoffers of nabestaanden die voor het leven zijn getekend. Rechters zitten echt heel vaak in een ingewikkelde spagaat, zeker de rechters in de eerste lijn. Zonder een basaal vertrouwen in hun functioneren ondergraven we het systeem. Dat wil ik wel gezegd hebben.”
