Vandaag, drieënhalve maand later, blijkt hoe desastreus de reorganisatie bij de Belastingdienst kan uitpakken. Vitale processen, waaronder het innen van de belastingen, komen in gevaar, zo concludeert een onderzoekscommissie onder leiding van Tjibbe Joustra. Hoe kan het dat de fiscus straks misschien niet eens meer zijn core business kan uitvoeren?
Puinhopen
Wiebes is niet de eerste staatssecretaris van Financiën in het tweede kabinet-Rutte. De VVD’er, als wethouder van Financiën in Amsterdam een wonderboy, is naar Den Haag gehaald om de puinhopen op te ruimen van zijn voorganger en partijgenoot Frans Weekers. Die kwam onder vuur te liggen in de kwestie die bekend staat als de ’Bulgarenfraude’: Oost-Europeanen woonden zogenaamd in ons land, kregen huurtoeslag, en niemand die het controleerde.
Als een paar maanden na die affaire blijkt dat Weekers geen idee heeft van de zaken waarop de Belastingdienst achterloopt – de invoering van IBAN-banknummers heeft voor grote problemen gezorgd – houdt hij op 30 januari 2014 de eer aan zichzelf. Het is aan wonderboy Wiebes om orde op zaken te stellen.
Reorganisatie
De belangrijkste klus die Wiebes op zijn bord krijgt is een reorganisatie bij de fiscus. En daar gaat het mis ook. Veel te veel medewerkers melden zich aan voor de riante vertrekregeling, veel te veel oude medewerkers ook, en het budget voor de ontslagronde wordt met honderden miljoenen euro’s overschreden.
De oppositie in de Tweede Kamer is woest als ze het nieuws niet via Wiebes, maar via de media moet vernemen. Er komt een feitenrelaas, er komt een spoeddebat. Wiebes krijgt, omdat het zijn eerste struikelpartij is, het voordeel van de twijfel. En daarbij: íémand moet toch een keer de bezem door die Belastingdienst halen.
Stelsel
En terwijl de Belastingdienst reorganiseert, blijft de storm razen. Er zijn rechtszaken over de vermogensrendementsheffing, er zijn discussies over een nieuw belastingstelsel, dat er uiteindelijk toch niet komt. Medio december vorig jaar trekt een groep ambtenaren in een open brief aan de bel: er loopt te veel gekwalificeerd personeel weg, veel inspecteurs ’staat het water aan de lippen’. Er is zelfs sprake van ’minder rechtshandhaving’. Kortom: de fiscus kan niet alles meer controleren, en dus zal de burger meer kans zien om te sjoemelen.
Na de jaarwisseling vertrekt, mogelijk als ultiem offer, directeur-generaal Hans Leijtens. Officieel omdat zijn ’functievervulling dusdanig is verschoven dat die nog onvoldoende op zijn verwachtingen aansloot’. Maar in Den Haag is ook wel duidelijk: ook deze ambtelijke topman heeft de fiscus niet op het rechte pad gekregen. Het was crisis, Leijtens was geen crisismanager. Jaap Uijlenbroek, de baas van de Rijksgebouwendienst, komt in zijn plaats.
Vernietigend
Het is de vraag of die ambtelijke wissel genoeg is geweest. In haar rapport is de commissie-Joustra vandaag vernietigend: ambtenaren van de Belastingdienst handelen naar bevind van zaken, in plaats van de politieke top te informeren. Wiebes heeft daar ook niet genoeg op aangestuurd. Meer toezicht is „dringend noodzakelijk”, „risico’s voor de toekomst zijn niet uitgesloten”. Door de te populaire reorganisatie blijven er straks wellicht nog maar 23.000 belastingambtenaren over, terwijl er zeker 26.500 nodig zijn om het werk goed te doen.
Een intern rapport over de gang van zaken, besteld door Leijtens, komt pas na aandringen van de oppositie naar buiten. En nu dit onderzoek. Staatssecretaris Wiebes, die volgende week zijn driejarig ’regeringsjubileum’ viert, moet mogelijk wéér naar de Tweede Kamer. Voor wéér zo’n debat met de vraag of hij ’in control’ is. Het parlement zal naar vers bloed ruiken, de VVD ziet opnieuw een bewindsman onder vuur liggen. De vraag is hoe hard de volksvertegenwoordigers nu doorbijten.
